Begin 2015 ging het gerucht rond dat paus Franciscus een encycliek zou uitbrengen over het milieu. Eind mei van dat jaar kwam Laudato Si’ uit, over ‘de zorg voor ons gemeenschappelijk huis’ zoals de paus onze aarde noemde. Meestal leiden hoge verwachtingen tot teleurstelling. Maar Laudato Si’ was en is nog steeds een inspirerende en richtinggevende tekst voor ‘alle mensen van goede wil’ met hart voor onze aarde.
– door Gerard Moorman / Amsterdam / 7-11-2025
Laudato Si’ voelde voor katholieken die zich al langere tijd inzetten tegen klimaatverandering en de verwoesting van de aarde als een geweldige hart onder de riem; een late maar welkome bevestiging dat onze inzet rechtstreeks voortvloeit uit ons verlangen Christus na te volgen. Ook christenen uit andere denominaties en mensen buiten de kerk toonden veel waardering voor de boodschap van paus Franciscus.
Ikzelf had het geluk dat ik via mijn werk voor de katholieke ordes en congregaties in Nederland aan de slag mocht om Laudato Si’ te promoten in kerk en samenleving. Zo belandde ik in het bestuur van de Laudato Si’ Alliantie Nederland, een verband van elf katholieke organisaties die samenwerken rond het thema ‘geloof en duurzaamheid’. Zo mocht ik ook van 1 tot 3 oktober jl. deelnemen aan een conferentie over tien jaar Laudato Si’ in Castel Gandolfo, nabij Rome. Zo’n 400 mensen uit de hele wereld kwamen daar bijeen om met elkaar te delen wat er is gebeurd sinds 2015 en te bespreken welke stappen er de komende tijd gezet kunnen worden.
Paus Franciscus hamerde steeds op het belang van dialoog tussen alle mogelijke vormen van wijsheid – religieus, wetenschappelijk, cultureel. Voor hem was dat de enige manier om een weg te vinden uit de diepe impasse waarin de mensheid zich bevindt en waarvan de milieucrisis een symptoom is. Daarom was een zeer gemêleerd gezelschap uitgenodigd: politieke en kerkelijke leiders, academici, inheemse leiders, jongeren, mensen uit bedrijfsleven en NGO’s, en vooral veel enthousiaste gelovigen die actief Laudato Si’ promoten op de plek waar ze leven.
Bekering van hart
Niemand minder dan paus Leo XIV was de hoofdspreker tijdens de openingsmiddag. Het was enorm bemoedigend te merken dat hij zijn volledige steun verleent aan de encycliek van zijn voorganger. “Laten wij de Vader in de hemel danken voor deze gave die wij van paus Franciscus hebben ontvangen!”, begon hij zijn toespraak. “De uitdagingen die in Laudato Si’ worden geschetst, zijn vandaag zelfs nog relevanter dan tien jaar geleden.”
Paus Leo riep op tot een ecologische bekering, die begint in eigen hart. “Het hart is de plaats waar de diepste zoektocht plaatsvindt. Alleen door terug te keren naar het hart kan er een ware ecologische bekering plaatsvinden die zowel persoonlijke als gemeenschappelijke levensstijlen verandert. We kunnen God, die we niet zien, niet liefhebben terwijl we zijn schepselen verachten. Evenmin kunnen we ons leerlingen van Jezus Christus noemen zonder deel te nemen aan zijn blik op de schepping en zijn zorg voor alles wat kwetsbaar en gewond is.”
De paus besloot zijn toespraak met de woorden: “God zal ons vragen of wij zijn schepping hebben bewerkt en verzorgd, ten bate van allen en van toekomstige generaties, en of wij zorg hebben gedragen voor onze broeders en zusters. Wat zal ons antwoord zijn?”
Paus Leo vs. Trump
De toespraak van de paus werd onmiddellijk opgepikt door de internationale media. Want hij uitte ook kritiek op de machtigen der aarde “die ervoor kiezen om de steeds duidelijker wordende tekenen van klimaatverandering te bespotten.” Daarmee gaf hij nauwelijks verhulde kritiek op de Amerikaanse president die enkele dagen ervoor een krankzinnige toespraak in de VN had gehouden waarin hij klimaatverandering “oplichterij” en “de grootste nep ooit” had genoemd.
Foto’s van paus Leo die op het podium van de conferentie een groot brok ijs zegende, leidden vervolgens tot verontwaardiging in kringen van extreem traditionalistische katholieken. Vooral katholieke influencers in de V.S. spraken er schande van dat hij had deelgenomen aan een “new-age, hippie-ritueel”. Zo zie je hoe in dit extreem giftige tijdsgewricht ook de paus niet ontkomt aan kwaadaardige aanvallen, nota bene uit eigen katholieke kring.
Ikzelf was maar wat blij met het flesje gesmolten water van de ijsklomp dat ik meekreeg aan het eind van de conferentie: wijwater dat door de paus zelf gezegend is!
Drie lege stoelen
Indrukwekkend was ook de felle toespraak van kardinaal Jaime Spengler, voorzitter van de Braziliaanse Bisschoppenconferentie. Hij vertelde over de natuurrampen die het afgelopen jaar hebben plaatsgevonden in zijn bisdom Porto Alegre. Hij wees op het belang van bescherming van de Amazone en andere belangrijke natuurlijke regio’s in de wereld, de ‘longen van deze wereld’. Inheemse volkeren hebben geleerd hoe we in harmonie kunnen leven met de natuur. Zij staan aan de frontlinie van het gevecht om de aarde te beschermen. “Als we hen verdedigen, verdedigen we de aarde,” zei Spengler.
Een andere spreker bouwde op dat laatste voort en deed de suggestie om bij elk van onze bijeenkomsten drie lege stoelen te plaatsen, om ons ervan bewust te zijn dat bepaalde groepen niet de kans krijgen om mee te praten: de schepping, gemarginaliseerde volken en toekomstige generaties.
Hoop in donkere tijden
Bijna alle sprekers wezen op de dreigingen van voortgaande klimaatverandering en verlies van biodiversiteit, van zorgwekkende geopolitieke verschuivingen en de uitholling van democratieën, van oorlogen en een nieuwe wapenwedloop. De vraag die telkens terugkwam was hoe we desondanks geïnspireerd verder kunnen gaan met wat gedaan moet worden.
Een deel van het antwoord kwam van de Engelse benedictijn Laurence Freeman. Hij sprak over het belang van verdieping van de ecologische bekering. Want het gaat niet alleen over wat we doen, maar ook over hoe we leven en wie we zijn. Gebed en meditatie zijn onontbeerlijk om innerlijk overeind te blijven, zei hij, om niet opgebrand te raken of toe te geven aan cynisme. Uiteindelijk moeten we beseffen dat wat wij zelf kunnen doen altijd beperkt is en dat we er op kunnen vertrouwen dat God de rest doet.
Hoop wordt ook gevoed door zich samen met anderen in te zetten. Tomas Insuá, oprichter van de Laudato Si’ Movement, wees erop dat wij met zijn allen een krachtige onderstroom vormen in kerk en samenleving. De uitdaging is om de beweging vol te houden en verder te verbreden. We moeten ons niet alleen focussen op wat slecht gaat, maar telkens weer vreugde vinden in de weg die we met elkaar en anderen gaan. Onze vreugde zal aanstekelijk werken.
Inspiratie en bemoediging
Op een informatiekraampje van de Zusters van Liefde pikte ik een folder op met informatie over de eco-charity garden die zij vorig jaar hebben geopend op het terrein van hun moederhuis in hartje Rome. Op de zondag na afloop van de conferentie heb ik de tuin bezocht en een speciale scheppingsviering bijgewoond die daar elke eerste zondag van de maand wordt gehouden. Deze wordt in de buitenlucht gehouden, onder drie hoge lindebomen die als een baldakijn over het openlucht-altaar uitsteken. Een Salesiaan uit India die werkzaam is in het Dicasterie voor Integrale Menselijke Ontwikkeling (een soort ministerie binnen het Vaticaan) ging voor. Hij nodigde na de eerste schriftlezing allen uit om tijdens een korte meditatieve wandeling door de tuin ‘het boek van de schepping te lezen’.
Naast alle ontmoetingen met enthousiastelingen uit de hele wereld, zijn het dit soort momenten die me nieuwe inspiratie geven om door te gaan. De paus staat achter ons, een heel aantal kardinalen, bisschoppen en medewerkers van het Vaticaan ook – en dat is bemoedigend. We zijn allemaal diep geraakt door de boodschap van Laudato Si’ en vast van plan om verder te gaan op de weg van individuele en collectieve ecologische bekering.
